Đế quốc Khmer bị diệt vong như thế nào?

Biến đổi khí hậu có thể là nguyên nhân gián tiếp dẫn tới sự sụp đổ của vương quốc Khmer tại Campuchia cách đây gần 600 năm.

Đền thờ Angkor Wat là một trong những di sản của đế quốc Khmer. Ảnh: wikipedia.org.

Đế quốc Khmer từng trải dài trên phần lớn lãnh thổ Đông Nam Á từ năm 801 tới năm 1400 trước khi biến mất đột ngột. Livescience
khẳng định đây là một trong những nền văn minh vĩ đại nhất trong lịch
sử loài người trước khi nó suy vong. Trong nhiều thập kỷ qua giới sử
học đưa ra vô số lời giải thích về sự diệt vong của đế quốc Khmer. Một
số chuyên gia cho rằng nguyên nhân là cuộc xung đột với các quốc gia
khác, trong khi nhiều người khẳng định đế chế này bị tiêu diệt do đất
đai thoái hóa.

Nhưng, theo Livescience, Brendan Buckley -
một chuyên gia về khí hậu của Đại học Columbia, Mỹ đã tìm ra bằng chứng
đáng tin cậy về việc đế quốc Khmer suy vong do thiếu nguồn nước dành
cho sản xuất nông nghiệp và sinh hoạt. Tình trạng đó khiến hệ thống
thủy lợi quy mô lớn của Angkor - kinh đô của đế chế - tê liệt, trong
khi hệ thống này rất quan trọng với nền kinh tế nông nghiệp. Thủ phạm
gây nên tình trạng khan hiếm nước là hai đợt hạn hán nghiêm trọng do
biến đổi khí hậu gây nên.

Buckley và các đồng nghiệp đã dựng lại bức tranh khí
hậu trong khu vực xung quanh kinh đô Angkor của đế chế Khmer cổ bằng
cách nghiên cứu những vòng tròn bên trong thân các cây bách tại một
vườn quốc gia gần đó. Những vòng tròn cho thấy vương quốc này từng trải
qua một đợt siêu hạn hán kéo dài tới ba thập kỷ - từ khoảng năm 1330
tới năm 1360. Sau đó đó vương quốc còn hứng chịu một đợt hán hán khắc
nghiệt hơn nhưng ngắn hơn trong khoảng thời gian từ năm 1400 tới năm
1420. Buckley cho rằng hai đợt siêu hạn hán có thể khiến mùa màng thất
bát và bệnh truyền nhiễm lan rộng – hai thảm họa đối với một đất nước
có mật độ dân số lớn. Thế rồi tới năm 1431, vương quốc sụp đổ sau một
cuộc tấn công của nước Xiêm (Thái Lan ngày nay).

“Vào thời đó kinh đô Angkor đối mặt với hàng loạt vấn
đề xã hội, chính trị và văn hóa. Sự thay đổi lớn của môi trường đã đẩy
người dân Khmer tới giới hạn cuối cùng trong khả năng chịu đựng và họ
không thể thích nghi được với thay đổi ấy. Tôi không nói biến đổi khí
hậu là nguyên nhân trực tiếp khiến nền văn minh Khmer cổ sụp đổ, nhưng
chắc chắn một đợt hạn hán kéo dài tới 30 năm phải gây nên một tác động
nào đó”, Buckley phát biểu.

Nhóm của Buckley cũng tìm thấy bằng chứng về những
mùa mưa mạnh khiến hệ thống thủy lợi của kinh đô Angkor bị phá hủy.
Trong mùa mưa bình thường, hệ thống thủy lợi khổng lồ - gồm kênh rạch,
đê, hồ chứa nước – của Angkor có thể chịu được lượng mưa lớn. Nhưng sau
một đợt siêu hạn hán kéo dài, hệ thống ấy có thể bị hủy hoại.

Các chuyên gia cho rằng El Niño, được tạo nên bởi sự
ấm lên của dòng nước ấm ở phía đông Thái Bình Dương khiến một lượng hơi
nước rất lớn bay vào không khí, cũng đóng vai trò quan trọng trong việc
ngăn chặn những mùa mưa ở khu vực xung quanh Angkor khiến hạn hán kéo
dài.

“Chúng ta cần nhớ rằng các nền văn minh vẫn có thể bị
tổn thương trước biến động của khí hậu”, Kevin Anchukaitis, một thành
viên trong nhóm nghiên cứu, phát biểu.

Nhiều nghiên cứu trước đây chứng tỏ rằng những thay
đổi đột ngột về môi trường có thể đẩy các nền văn minh cổ tới tình
trạng diệt vong. Nền văn minh của người Anasazi ở phía tây nam nước Mỹ,
đế chế của người Maya ở Trung Mỹ và vương quốc Mesopotamia (phía tây
nam châu Á ngày nay) của người Akkadian là những nền văn minh biến mất
vì biến đổi khí hậu.


vnexpress